De pijn van een ander is goed te verdragen

Het is erg leuk om reacties op de website te lezen veel dank daarvoor aan de afzenders. Dit moedigt zeer aan en enkele aanbevelingen zal ik ter harte nemen: schrijf ook eens over iets niet medisch. En: het zijn wel erg veel droevige verhalen die je schrijft. Dat laatste heb ik mijzelf niet zo gerealiseerd en ik ervaar het ook niet zo. Natuurlijk is hier veel ellende, anders zou Artsen Zonder Grenzen hier niet zijn, zo eenvoudig is dat. De psycholoog uit ons expat team vroeg mij hoe ik het vond om in Mweso te zijn en wat mijn indrukken waren na een maand. Mijn reactie was dat ik mij wel op mijn plaats voel en dat het allemaal wel min of meer overeenkomt met mijn verwachtingen. Natuurlijk is al het nieuwe spannend en zoals ik al geschreven heb is de veiligheidssituatie iets dat je in het begin erg bezig houdt omdat je nieuw bent en allemaal enge verhalen hoort over een doodgeschoten verpleegkundige en een met kogels doorzeefde Landcruiser van Artsen Zonder Grenzen. De psycholoog (overigens een 28 jarige Griek) verklaarde mij dat het voor hem een enorme shock was om hier in Mweso terecht te komen. Hij was er de eerste weken zeker van dat hij niet levend terug zou keren. Hij was ook geschokt hoe de mensen hier leven en wat voor een zwaar pad er voor hun uitgestippeld ligt zonder de mogelijkheid daar zelf veel invloed op uit te kunnen oefenen. Die mening deel ik met hem maar het is net als bij het zien van bloed of operaties. Je moet je niet te veel inleven in de patiënt. Dat houd je namelijk niet lang vol. Laatst had ik daar nog last van toen ik met de Duitse chirurg een operatie uitvoerde. Hij sneed de buik open en de darmen, die vol lucht zaten, puilden er meteen uit. Opzoek naar het probleem was hij driftig met zijn handen in de buik aan het wroeten en omdat ik weinig anders te doen had dan toekijken begon ik mij te veel in te leven in de patiënt. Stel je voor dat je buik open ligt en je kijkt zo op je eigen ingewanden. Ik voel langzaam een rilling over mijn rug lopen en krijg en koude tintelende sensatie in mijn hoofd. Bewegen van het ene been op het andere en proberen aan iets anders te denken, nee het lukt niet, het tintelende gevoel zet door. Gelukkig ben ik bekend met het fenomeen en heb ik het niet zover laten komen dat ik tegen de vlakte ging. Even languit gaan liggen, de benen optrekken en het bloed weer naar het hoofd laten stromen. In mij zelf probeer ik te repeteren wat ik tijdens de Algemeen Militair Arts opleiding geleerd heb: de pijn van een ander is goed te verdragen. Blijkbaar dus niet altijd, maar het went wel en na een kwartiertje kon ik weer aan de operatietafel komen staan om te assisteren bij het dichtmaken van de buik. Het inleven in zo’n concrete situatie, een operatie, pijn en bloed is relatief eenvoudig zeker als het zo dicht bij je aanwezig is. Maar je inleven in de wereld waar de gemiddelde Congolees opgroeit is veel moeilijker en complexer. Stel je voor je moet je elke nacht in de brousse verschuilen omdat er geplunderd en verkracht wordt in jouw dorp. Ik ben hiervan gelukkig geen directe getuige geweest, maar dit zijn wel de verhalen die onze mobiele kliniek tegen komt en die wij te horen krijgen. Stel je voor je hebt geen stromend water thuis geen elektriciteit en je slaapt elke dag op een rieten matje op de grond in een lemen hut met strooien dak. Als je ziek wordt neemt je moeder je na enkele dagen mee naar de traditional healer omdat zij het idee heeft dat je vergiftigd bent. Hoewel deze behandeling verre van goedkoop is word je pas na het falen hiervan naar het Hospitaal gebracht waar de zorg gratis is. Hier word je dan ook nog eens door de lokale dokters en verpleegkundigen afgesnauwd en voor achterlijk uitgemaakt wanneer zij in de gaten hebben dat je eerst een lokaal kruidenmengsel of tatoeages geprobeerd hebt. Dit laatste zijn eigenlijk geen echte tatoeages maar meer scarifications (littekens). Ze worden gemaakt door kleine sneetjes in de opperhuid aan te brengen met een scheermesje. Soms komen ze van pas omdat ze altijd worden geplaatst op de plek waar de patiënt pijn heeft. Zie je deze tekens op het voorhoofd dan weet je: deze patiënt heeft hoofdpijn.
Het is eenvoudigweg niet voor te stellen. En voor de expats is het hier goed uit te houden omdat zij op elk moment kunnen kiezen om deze plek te verlaten en terug te keren naar hun veilige bestaan in het westen. Je realiseert je hier goed wat een voorrecht het is om de mogelijkheid te hebben keuzes te maken in je leven. Zien de mensen er dan ongelukkig uit hier. Ik zou zeggen nee, de meesten zijn opgewekt en vrolijk. Velen voldoen aan het cliché van de altijd lachende neger. De kinderen die je op straat tegen komt zijn al blij als je hen begroet in het Swahili. In groten getale lopen zij naar school in blauw/wit uniform met een wit plastic Unicef tasje met daarin enkele schriftjes. Bonjour MSF roepen zij en “mzungu biscuit” of “donne moi l’argent” of nog mooier “donne moi mon argent”. Voor sommigen is het een uitdaging om een blanke huid aan te raken en stiekem besluipen zij je van achteren. Ineens voel je een kinderhand langs je onderarm strijken gevolgd door een hoop gelach. In het ziekenhuis ben ik nog geen ontevreden of klagende patiënt tegen gekomen. Het is geen lokaal gebruik maar wanneer ik patiënten ontsla uit het ziekenhuis geef ik hen een hand en wens hen het beste. De uitbundige dankbetuigingen die je dan regelmatig krijgt vervullen mij soms met een zekere schaamte. Helemaal wanneer je net heb getracht duidelijk te maken dat de kwaal of ziekte waaraan de patiënt lijdt niet te genezen is in ons ziekenhuis.

Het is blijkbaar toch lastig niet over medische dingen te schrijven maar ik beloof bij deze een kort overzicht te maken van de complexe recente historie van Congo. Momenteel ben ik mij hierop aan het inlezen in het boek “Verdeel en Heers” over de verdeling van Afrika eind 19e eeuw.