Tetanus

Tetanus is een vreselijke ziekte die wordt veroorzaakt door een infectie met de bacterie Clostridium Tetani. De bacterie kan het lichaam van de mens uitsluitend binnen dringen via een wond, meestal aan de handen of voeten. Hoe dieper en viezer de wond, hoe groter de kans op tetanus. Het probleem is het toxine (gif) dat de bacterie produceert. Dit gif werkt op alle zenuwen van het lichaam en zorgt voor onwillekeurige samentrekking van spieren. Het begint met de kaakspieren die in gespannen toestand de kaken van de patiënt stijf op elkaar houden. De armen en benen verkrampen en ook de spieren van de ribbenkast beginnen spontaan aan te spannen. Het natuurlijke beloop van de ziekte is uitermate gruwelijk. De spierspasmen kunnen gebroken ribben en ruggenwervels veroorzaken. Uiteindelijk overlijdt de patiënt meestal door ademgebrek omdat de spieren van het strottenhoofd de luchtpijp afklemmen of doordat de ademhalingsspieren continu aangespannen blijven. Gedurende het gehele verloop van de ziekte is de patiënt volstrekt helder en bij kennis. De ziekte kan goed worden voorkomen door middel van een vaccinatie die al tientallen jaren beschikbaar is. Het aantal tetanus gevallen in een land is derhalve een goede graadmeter voor de kwaliteit van de gezondheidszorg. In Congo bestaat er een vaccinatieprogramma voor zwangere vrouwen. Met het vaccineren van zwangere vrouwen worden ook de baby’s beschermd doordat deze antistoffen van de moeder ontvangen. Helaas komt er in Congo relatief veel tetanus voor. Ondanks het programma voor de zwangeren betreft het vaak jonge baby’s. Doordat velen het vaccinatieprogramma nooit bereiken en door onhygiënische omstandigheden of rituelen waarbij de navelstreng met aarde of bladeren bewerkt wordt ziet de bacterie kans om via de navelstreng het lichaam van de baby binnen te dringen. Indien niet snel behandeld leidt dit onvermijdelijk tot de dood.
In Nederland komt helaas ook nog tetanus voor maar vrijwel uitsluitend onder het deel van de bevolking dat zich om “religieuze” reden niet laat vaccineren. Als je ooit een kind aan deze ziekte hebt zien sterven dan zul je het met mij eens zijn dat het niet vaccineren beschouwd moet worden als één van de ergste vormen van kindermishandeling.
Onlangs ontvingen wij een onderwijzer uit een naburig dorp. Een week geleden had hij zich bezeerd door in een scherpe tak te stappen. Een pussende wond was het gevolg. Met de kaken stijf op elkaar en de typische gebogen stand van de armen en strekstand van de benen werd hij per brancard naar het “Hospital General de Reference de Mweso” gedragen. Als een geluk bij ongeluk is er tijdelijk een infectioloog van MSF Amsterdam over om een programma voor HIV behandeling op te zetten. Deze Braziliaanse dokter heeft een ruime ervaring opgedaan in de behandeling van tetanus. De behandeling van een tetanus patiënt kan met recht een van zijn hobby’s worden genoemd. Het is fascinerend om te zien dat iemand zoveel interesse en enthousiasme heeft voor infectieziekten. Hij leeft helemaal op en legt mij alle details van de behandeling uit. Afgezien van alle tekortkomingen in ons ziekenhuis voor een optimale behandeling geeft hij ook meteen een zeer sombere prognose voor deze patiënt af. Niet minder gefascineerd overigens: “First symptoms after one week is a reeeeally bad sign” zegt hij met een Braziliaans accent. Samen met hem bezoek ik de patiënt die op zaterdagavond door de dienstdoende lokale dokter is opgevangen. Na enig diplomatiek overleg van mijn kant veranderen we het medicatiebeleid conform het advies van onze expert. Het wegnemen van de bron van infectie is een van de noodzakelijke acties. Geheel in Afrikaanse stijl is dit echter voor de volgende ochtend gepland. Met het argument dat onze chirurg zit te springen om werk weet ik de lokale dokter te overtuigen om de procedure alsnog om 11.00 uur ’s avonds uit te voeren. Een kwartier later verwijdert onze Duitse chirurg een stuk hout van haast een vierkante centimeter uit de grote teen, die overigens nog amper aan de voet bungelt nadat hij er het mes in heeft gezet. Op zondag verandert een van de andere lokale dokters het antibiotische beleid weer volledig, met de beste bedoelingen uiteraard. Maar helaas ook nadat we 2 dagen daarvoor een gezamenlijke nascholing over antibiotica gebruik hebben ontvangen van onze expert. Hierin werd het belang van een eensgezinde keuze onder de dokteren als belangrijkste strategie uitgelegd… Het is denk ik onwaarschijnlijk dat het wisselen van de antibiootsels de oorzaak is geweest, maar na 3 dagen intensieve Afrikaanse verpleging is de patiënt overleden. Een zwaar verlies voor de familie maar ook voor de community die het met een leerkracht minder moet stellen. Alhoewel er wellicht wat steken zijn blijven liggen wordt het ziekenhuis niets verweten. De broer van de overledene kan echter niet geloven dat iemand aan een stukje hout van een centimeter kan overlijden. Nee er moet sprake zijn geweest van een vergiftiging. En in zekere zin heeft hij gelijk alleen is de schuldige die het gif heeft gemaakt met het blote oog niet waar te nemen.